Çocuklar İçin Ekran Süresi Ne Kadar Olmalı?

Teknolojinin getirileri olan akıllı cihazların etkin şekilde kullanılmaması nedeniyle bağımlılık ruhsal bir sorun olarak ortaya çıkabilir. Yetişkinlerden çocuklara kadar teknolojik aletlerin kullanımında herhangi bir süre kısıtlaması olmadığında, mental sorunlardan göz hastalıklarına kadar problemler hasta konforunu etkileyebilir. Özellikle çocukların yaşadığı ekran bağımlılığı ebeveynler tarafından kontrol edilmesi gereken, artan ekran sürelerinin kalıcı sorunlara neden olmadan azaltılması ihtiyacı doğuran bir bağımlılıktır. Amerika’da yapılan bir çalışma her çocuğun ev içinde farklı 5 akıllı cihaza erişimi olduğunu göstermiştir (1). Bu açıdan çocuk odalarında bilgisayar ve telefona ek olarak televizyonların da eklenmesi büyük bir ekran bağımlılığı kaynağıdır. Dijital göz yorgunluğu başta olmak üzere pek çok hastalığın önüne çocuklar için ekran sınırı getirilerek geçilebilir. Pandemi sürecinde başlayan dijital cihazlar ile etkileşim gittikçe kontrol edilemez bir hal almadan önce anne ve babalar bu konuda çocuklarını desteklemelidirler.

Çocuklar ve Ekran Süresi

Sabahtan akşama kadar ekran başında geçirilen vakitler, göz sağlığı başta olmak üzere vücuttaki pek çok sistemi etkileyebilir. Çocuklar özellikle okul öncesi dönemde çevreyi tanıma, fiziksel becerileri geliştirme, motor beceriler kazanma, bilişsel yeterlilikler edinme için en aktif dönemdedirler. Bu yaşlarda akranlarla vakit geçirmek, ebeveynleri eşliğinde dışarıyı keşfetmek, yeni oyunlar öğrenmek, okuma alışkanlığı kazanmaya başlamak gibi faydalı aktiviteler için destek almalıdırlar. Akıllı telefon, bu yaş grubundaki çocuklar için destekleyici bir role sahip değildir. Çünkü kendi başlarına vakit geçirdikleri süreye fiziksel oyunlar ve kitaplar yerine, akıllı telefon eşlik ettiğinde dikkat eksikliği ve mental sorunlar gelişebilir. Tüm bu etkenlerden dolayı çocuklar için ekran süresi anne babaların kontrolünde uygulanması gereken bir sorumluluktur. Okul öncesi dönem başta olarak, tüm çocuklar için dijital cihazlarla geçirilen vakit uzmanların önerdiği aralıkta olmalıdır. Bu noktada çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanları, pedagoglar ve rehber eğitmenler eşliğinde belli yaş grupları için belli ekran süreleri önerilir (2):

• 2 yaş öncesi için görüntülü görüşme dışında hiç kullanmamak,
• 2-12 yaş arası günde 1 saat,
• Ergenler ve yetişkinler için günde 2 saat.

Akıllı ekranlar gelişim dönemlerinde çocukları olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle uzman tavsiyelerine göre ekran kısıtlaması yapmak, çocuklara bunun gerekliliklerini açıklayarak desteklemek, onları kırmadan ekran süresi nedenini anlatmak gerekir.

Ekran Süresini Sınırlamanın Nedenleri

Teknoloji çağına doğan çocuklar için ekran süreleri oluşturmak zor olabilir. Hem daha önceden böyle bir kısıtlama olmaması hem de çocukların çevresinden duyduklarına çok fazla açık olması nedeniyle ebeveyn kontrolü önemlidir. Çocuklara ekran süresi için keskin ve ani bir kural getirmeden önce, bunun neden gerekli olduğu, sürekli mavi ışık yayan bilgisayar kullanımının gelecekte ne gibi sorunlara yol açacağını açıklamak motive edici olabilir. Ekran süresi sınırlamak için aşağıdaki nedenler çocuğa anlayacağı şekilde anlatılarak bu karara destek olması istenebilir (3,4):

• Uzun süreli ekran kullanımı ile fiziksel aktivitenin gittikçe azalması başta kilo alma, obezite gibi sonuçlar doğurabilir. İlerleyen yaşlarda kalp hastalıkları, erken diyabet, göz hastalıkları için de davetiye çıkarabilir.
• Akıllı cihazların ekranı mavi ışık yayar. Bu ışık gözler ve beyin için sürekli maruz kalındığında zararlı olup kişinin sirkadiyen ritmini bozabilir. Göz hastalıklarının yanında uyku düzeni için de negatif etkileri vardır.
• Okuldan sonra evde ailesiyle vakit geçirmesi gereken ya da okul dışı akranlarıyla eğlenmesi gereken çocuklar ekran bağımlılığı nedeniyle kapalı bir alanda sosyal etkileşimden kısıtlı vakit geçirebilirler. Bu saatlerde faydalı etkinlikler yerine akıllı cihazlarla vakit öldürmek bilişsel gelişimi sekteye uğratabilir.
• Oyun ve sosyal medyada aşırı vakit geçirmek o anlarda rahatlatıcı bir etki verir. Ancak bağımlılıklar da tam olarak bu rahatlatıcı histen doğduğu için ileri dönemlerde tehlikeli bi sürecin habercisi de olabilir. Uzun süre oyun ve sosyal medyada vakit geçirmek beyinde dopamin deposunu boşaltarak bağımlılık yaratır.
• Sürekli aynı pozisyonda gözün doğal bakış açısı dışında bir noktaya sabit şekilde odaklanmak, zaman ve mekan algısının güncel olmamasına neden olur. Özellikle göz sağlığı için ekrana bakılan her birkaç dakikada normal bakış hizasındaki uzak noktalara bakmak bu algıyı düzeltebilir.
• Dikkat eksikliği, hiperaktivite, benlik duygusunun yitirilmesi, zeka gelişiminin sekteye uğraması ekran bağımlılığının sonuçlarındandır.
• Sosyal medyada ve her oyunda üretilen içerikler, reklamlar çocuklar için uygun olmayabilir. Özellikle ebeveyn kontrolü olmayan akılı cihazlarda çocuklar için uygunsuz içerikler büyük tehlike unsurudur.
• Okul başarısını en çok etkileyen etmenlerden biri akıllı cihaz ve ekran bağımlılığıdır.
• Sosyal medya genellikle çocuklar için uygun bir ortam değildir. Burada fazla vakit geçirmek çocuklarda beden ve imaj algısında negatif etkilere yol açabilir.

Gelişim dönemindeki çocukların sağlıklı büyümesi, ruhsal ve mental açıdan sorunlar yaşamaması için eğitici uygulamalar ebeveyn kontrolünde kullanılabilir. Ekran bağımlılığı ilerleyen bir sorun olarak devam ediyorsa anne ve babalar uzman desteği alabilirler.

Çocuklar Kaç Yaşında Telefon ve Tablet Kullanmaya Başlayabilir?

İlk 2-3 yıllık dönemde ekran süresi sıfır olmalıdır. Bu dönemde çocuk çevresindeki uyaranlara en açık, gördüklerini merakla sorguladığı ve en hızlı öğrendiği dönemdedir. Akıllı tablet ve telefon kullanımı gelişime destek olur gibi görünse de bu yaştaki çocukların öğrenecekleri ailelerinden ve akranlarından olmalıdır. Hem de fiziksel gelişimi için çocuğu tek bir noktaya bağlayan ekran bağımlılığından oluşmadan kaçınmak gerekebilir.

Çocuklar İçin Tablet Kullanımının Zararları

Tabletler günümüzde çocukların ellerinde bir vakit geçirme aracı olarak bulunabilir. Ailelerin dijital sağlığı gözeterek kullanıma izin vermeleri gereken tabletler, ancak bu şekilde gelişimin parçası olabilir. Süresi ve çocuğun koyduğu kurallara göre tablet kullanımı yarardan çok zarar getirebilir. Bunun en sık karşılaşılan sebepleri şunlardır (4):

• İnternet güvenliği sağlanmadığında tabletin zararlı bir aygıta dönüşmesi,
• Tablet kullanım saatlerinde hareketsiz vakit geçirilmesi,
• Göz yorgunluğu ve hastalıklarına yol açması,
• Akran eğitiminden mahrum kalınması,
• Düzensiz uykuya sebep olması,
• Davranış sorunlarına yol açması,
• Çocuğun kimlik algısını bozması,
• Motor becerilerin gelişimini önlemesi,
• Sosyal becerilerin gelişmemesi.

Kontrollü ve süreli kullanımı destekleyici öneriler tablet ve bilgisayarın zararlı etkilerini kısıtlayabilir. Bu noktada ailelerin rol alması çok önemlidir.

Çocuklar İçin Ekran Süresi Zekâyı Nasıl Etkiler

Akıllı cihaz kullanımında yapıcı bir tutum sergilemek, bilişsel, ruhsal, fiziksel gelişimi direkt etkileyenler arasındadır. Zeka gelişimi doğumdan itibaren insan yaşamının sonuna kadar devam eden çok boyutlu bir olaydır. Özellikle erken çocukluk evresinde öğrenmeye en açık olan zamanlarında çocuğun beyninde sinaps denen bağlantı noktaları milyonlarca sayıdadır. Ruhsal ve fiziksel olarak öğrenilen her yeni bilgi, bu dönemde çocuğun beyninde sinapsları arttırarak yeni bağlantılar kurmaya yardımcı olur. Dokunma, duyma, görme algıları açık olan okul öncesi dönem çocuklarının bu evrede tablet, bilgisayar, telefon yerine sosyal çevreden bunu öğrenmesi zeka gelişimini olumlu etkileyebilir.

Ekran bağımlılığı ve getirdiği sorunlarla mücadelede ailelerin bilgisi yetersiz kalabilir. Bu süreci doğru yönetmek, çocuğa destekleyici bir dille yaklaşmak için uzman desteği gerekebilir. Ayrıca uzun süre ekrana maruz kalan çocuklarda göz yorgunluğu sorununu çözmek için tecrübeli hekimlerden destek alınmalıdır.

Kaynakça

1. Time for a view on screen time | Archives of Disease in Childhood
2. 6 tips to reduce children’s screen time – Mayo Clinic Health System
3. Screen Time and Children
4. Too much time on screens? Screen time effects and guidelines for children and young people | Australian Institute of Family Studies
5. Screen time and children: How to guide your child